تغذیه و کنترل بیمارى کوکسیدیوز

کوکسیدیوز یکى از مهمترین بیمارى هاى طیور در سراسر جهان است که توسط تک یاخته اى از جنس ایمریا ایجاد مى شود گونه هاى مختلف ایمریا غالباً در روده ماکیان تاثیر گذاشته ایجاد آنتریت مى کنند این انگل ها در داخل سلولهاى اپى تلیوم وتحت اپى تلیوم روده میزبان رشد وتکثیر پیدا مى کنند پرنده مبتلا رشد خوبى ندارد لاغر مى شود و ممکن است تلف شود گاهى در عفونت هاى تحت بالینى عارضه ظاهرى وجود ندارد و تنها باعث اختلال در ضریب تبدیل غذایى مى شود این بیمارى خسارات اقتصادى چشمگیرى را به دنبال خواهد داشت که باید به آن هزینه هاى مربوط به داروهاى پیشگیرى و درمان کوکسیدیوز را هم افزود . مواد مختلفى جهت رشد ایمریا ها در بدن میزبان لازم هستند از جمله بیوتین که براى طى مراحل رشد داخلى سلولى ایمریا مورد لزوم است هم چنین تیامین ، اسید نیکوتینیک ، اسید فولیک و ریبوفلاوین براى تکمیل موفقیت آمیز چرخه زندگى انگل در داخل بدن میزبان مورد نیاز است ویتامین A ، آلفاآمینوبنزوئیک اسید ، کلسیم پانتوتنات ، پیروکسین ، پیریدوکسال ، اسید آسکوربیک ، کلسى فرول و آلفاتوکوفرول و منادیون هم جهت رشد آنها ضرورى هستند با وجودى که تعداد زیادى از ویتامین ها توسط میزبان یا فلور میکروبى روده ساخته مى شوند معهذا استفاده از جیره هاى داراى مقادیر کم ویتامین با محدودیت هایى مواجه است.

نقش ویتامین ها :ویتامین هاى مختلفى در رابطه با نوع مواجهه میزبان با بیمارى شناخته شده اند : الف – ویتامین K : دستگاه گوارش پرندگان مبتلا به کوکسیدیوز به شدت دچار آسیب مى شود و ممکن است خونریزى شدید ویا حتى کشنده اى به وجود آید ویتامین K داراى خواص ضد خونریزى بوده به ویژه در مقابله با اثرات زیان آور کوکسیدیوز ناشى از آلودگى با ایمریاتنلا و ایمریانکاتریکس موثر است . به علت کوتاهى طول دستگاه گوارش مقدار کمى ویتامین K در روده طیور ساخته مى شود کولون یا روده بزرگ جوجه هاى جوان ناحیه اصلى فعالیت باکتریایى است که کمتر از 6 درصد طول کل دستگاه گوارش را شامل مى شود در حالى که این مقدار در بالغین به 7 درصد مى رسد به علاوه ماکیان نمى توانند ویتامین K ساخته شده توسط فلورمیکروبى روده را مورد استفاده قرار دهند زیرا محل تولید آن قدر نزدیک انتهاى دیستال روده است که اجازه نمى دهد جذب قابل توجهى صورت پذیرد عبور سریع غذا از میان دستگاه گوارش هم ممکن است سنتز ویتامین K در طیور را تحت تاثیر قرار دهد .احتمالا به دلایل زیر بر روى نیاز به ویتامین K در زمان کوکسیدیوز تاکید مى شود : 1- کاهش مقدار دان مصرفى و در نتیجه کاهش دریافت ویتامین K . 2- ایجاد جراحت در روده ها و کاهش جذب ویتامین K . 3- درمان یا سولفاکینوکسالین یا دیگر داروهاى کوکسییواستات که باعث افزایش نیاز به ویتامین K مى شود. با استفاده از ویتامین K افزایش ضریب کارآیى غذایى و کاهش وزن که دو مشکل اساسى در هنگام بروز کوکسیدیوز هستند تا حد زیادى کنترل مى شوند حتى کاهش لازم است که مقدار ویتامین K تا سطح 10 برابر میزان مورد نیاز به صورت کمکى داده شود . منادیون سدیم بى سولفات موثرترین منبع ویتامین K است که هم میزان ابتلا و هم مقدار مرگ ومیر در طیور به ایمریاتنلاکاهش مى دهد . ب – ویتامین E ، A : یانگر در سال 1945 مشاهده کرد که در پرندگان مبتلا به کمبود ویتامین A کوکسیدیوز روده کور به وفور یافت مى شود کولز و همکاران در سال 1970 این امر را به علت اثر منفى کمبود ویتامین A بر سیستم ایمنى میزبان دانستند ویلیامز در سال 1992 دریافت پرندگانى که با ذرت تغذیه مى شوند در برابر ایمریاتنلا به نحو بارزى مقاومتر از طیور هستند که گندم مصرف مى کنند و پیشنهاد کرد که بالا بودن مقادیر ویتامین A و E در ذرت به همراه سطوح بالاتر نیاسین و ریبوفلاوین در گندم تا حدودى در بروز این حالت موثرند . کلانگو و همکاران در سال 1984 گزارش کردند که ویتامین E اثرات مفیدى در طى رود آلودگى با ایمریاتنلا دارد در پرندگانى که با جیره غنى ازویتامین E تغذیه مى شوند از تاثیر آلودگى یا ایمریاها روى مقدار غذاى مصرفى ، افزایش وزن ، ضریب تبدیل کارآیى غذایى و میزان مرگ و میر کاسته مى شود تصور بر این است که افزایش سطح ویتامین E با ارتقا پاسخ حاصله از لنفوسیت هانسبت به میتوژن ها سیستم ایمنى را تقویت مى کند. ج- ویتامین B1 (تیامین ) : براى تیامین موجود در غذا ایمریا با میزبان رقابت مى کند آزمایش ها نشان داده اند که آلودگى تجربى با ایمریا ها منجربه کاهش قابل ملاحظه اى در سطح تیامین خون مى شود مقدار تیامین مستقیما با شدت آلودگى در ارتباط است اگر جیره حاوى مواد ضد تیامین باشد مى بایست مکمل تیامین جیره را اصلاح کرد. نقش پروتئین و ممانعت کننده هاى آنزیمى: رابطه مستقیمى بین سطح پروتئین جیره با فعالیت تریپسین از یک سو و فعالیت این آنزیم با شدت کوکسیدیوز از سوى دیگر وجود دارد به نظر مى رسد که مقادیر پایین تر پروتئین تولید تریپسین را که براى خروج انگل از کیست لازم است کاهش مى دهد با وجود این مسلم است که در مقادیر کم پروتئین عملکرد پرندگان به شدت تحت تاثیر قرار مى گیرد جیره هاى حاوى میزان پروتئین کم ، تنها ممکن است در برابر آلودگى هاى بسیار شدید موثر باشند . ماتیز وهمکاران در سال 1995 درمورد اثرات سویاى خام در مقابل کنجاله سویا بر روى آلودگى با ایمریا در جوجه ها تحقیق کردند در طى آلودگى با ایمریا آسرولینا ، تنلا ، ماکسیما ، برونتى و پاراکوکس ، هم زمان با افزایش مقدار سویاى خام ، افزایش همگام و موازى در وزن و کاهش درجه و شدت ضایعات وجود داشت بنابراین فرضیه اى استوار شد مبنى بر این که ممانعت کننده هاى آنزیم پانکراتیک در سویاى خام وجود دارند که ترشح این آنزیم درنتیجه خروج انگل ازکیست در روده را کاهش مى دهند از آنجا که تغذیه مداوم با سویاى خام نیز سبب افت شدید وزن و هیپوتروفى پانکراس مى شود مى بایست از مزایاى عملى استفاده از آن به عنوان روشى براى کنترل کوکسیدیوز چشم پوشى کرد . اسیدهاى چرب امگا – 3 : در مورد نقش مواد غذایى در سیستم ایمنى به اسیدهاى چرب غیر اشباع موجود در جیره توجه زیادى مى شود در بافت هاى حیوانات ، اسید لینولئیک به اسید آرشیدونیک تبدیل مى شود و اسید آلفالینولنیک به صورت اسید ایکوزاپنتائنوئیک در مى آید. AA و EPA هر دو پیش در آمد ایکوزانوئید ها هستند که در تنظیم پاسخ هاى متعدد ایمنى اهمیت دارند از عناصر غذایى که داراى سطوح بالاى اسیدهاى چرب n-6 هستند مى توان ذرت ، روغن هاى گیاهى و چربى طیور را نام برد . روغن ماهى ، پودر ماهى و تخم کتان منابع اصلى اسیدهاى چرب n-3 با محدودیت مواجه مى شود. مورفى در سال 1938 گزارش داد که افزودن روغن ماهى به جیره پرندگان آلوده به کوکسیدیوز مفید است واز میزان کاهش وزن و مرگ و میر مى کاهد . آلن و همکاران در سال 1996 اعلام کردند که اسیدهاى چرب امگا 3 موجود در روغن ماهى ، روغن بزرک ، روغن الیاف کتان یا الیاف کتان به صورت کامل اثرات مشابهى دارند آنها گزارش کردند که جیره هاى حاوى مقادیر زیاد اسیدهاى چرب امگا 3 شدت ضایعات ناشى از ایمریاتنلا را کاهش مى دهند بدون این که وزن حاصله در طول 6 روز پس از آلودگى تحت تاثیر چندانى قرار گرفته باشد کورور و همکاران در سال 1997 نتایج مشابهى را در پرندگان آلوده به ایمریانتلا به دست آوردند به طورى که در طیور مبتلا که با روغن ماهى تغذیه شدند کاهش وزن بر اثر کوکسیدیوز دیده نشد بر این مبنا فرضیه اى ارائه و پاسخ ایمنى التهابى تاثیر متقابلى در ارتباط بااین بیمارى وجود دارد .

نقش بتائین :کوکسیدیوز اغلب منجر به اختلال درجذب مواد مغذى و برهم زدن تعادل یونى و اسمزى اپى تلیوم روده مى شود گمان مى رود که بتائین به کمک قابلیت حفظ قدرت اسمزى سلول ها آنهارا ازدسترس اسموتیک محافظت کند . بنابراین بتائین شرایطى را فراهم مى آورد که ممکن است آلودگى با ایمریا را تحت تاثیر قرار دهد با این وجودهنوز نقش بتائین در طى این بیمارى سوال برانگیز است و از آزمایش هایى که به دنبال اثرات آن هستند نتایج متغیرى حاصل آمده است . مطالعاتى که توسط ویرتانن و هکارانش انجام شد نشان داد که در چندین آزمایش تجربى و در پرندگان آلوده با آمیخته اى از ایمریا آسرولینا ، ماکسیما و تنلا افزودن بتائین به جیره سبب کاهش ضایعات در روده و بهبود عملکرد طیور مى شود زمانى که یک کوکسیدیواستات هم به جیره اضافه شود این اثر بتائین بر جسته تر پدیدار مى آید آگوستین و دیگران برروى تداخل بین سالینومایسین وبتائین در طیور تلقیح شده با مخلوطى ازایمریاآسرولینا و ایمریاتنلا تحقیق و مشاهده کردند زمانى که این دو همراه با هم به جیره افزوده شوند وزن حاصله و ضریب تبدیل غذایى – در مقایسه با وجود هر کدام به تنهایى به طرز قابل توجه و معنى دارى اصلاح خواهند شد . این نتایج حاکى از ان است که بتائین جیره بعد از یک آلودگى با ایمریا کارایى غذا را بهبود مى بخشد و درطى آن عملکرد داروهاى ضد کوکسیدیوز را اصلاح مى کند با این حال بتائین جیره به خودى خود به عنوان یک ره یافت دیگر براى کنترل کوکسیدیوز در شرایط عملى کاربردى ندارد .

آفلاتوکسین :آفلاتوکسین هاى حاصله ازکپک آسپرژیلوس مرگ و میر ناشى از ایمریاتنلا درجوجه ها وایمریاآدنوئیدس درنیمچه بوقلمون ها را افزایش مى دهد سابقا تصور براین بود که آفلا توکسین ها غلظت هاى پروتئین سرم را کاهش داده و ممکن است از مقاومت پرنده نسبت به کوکسیدیوز بکاهند ولیکن اخیرا نشان داده شده است که از طریق کاهش توانایى لخته شدن خود عمل مى کنند .

ترکیب خوراک مصرفى :کامینگ در سال 1987 گزارش کرد پرندگانى که با جیره هاى حاوى فیبر زیاد تغذیه مى شوند نسبت به آن هایى که جیره هاى حاوى فیبر پایین دریافت مى کنند به مراتب اووسیست هاى کمترى تولید مى کنند او در سال هاى 1992 و 1994 گزارش کرد دانه گندم به صورت کامل در کاهش بار اووسیستى دخالت دارد او نشان داد که یک رابطه بین اندازه سنگدان و بار اووسیستى وجود دارد وفرضیه اى ارائه داد که ساختمان فیزیکى دانه کامل گندم سبب افزایش فعالیت و اندازه سنگدان مى شود و قبل از این که اووسیست هابه مکان هاى مناسب جهت خروج اسپوروزوایت ها از اووسیست وشروع مرحله عفونت زایى برسند به صورت مکانیکى آن ها را تخریب مى کند. والدن اشتد در سال 1998 زمانى که بر روى اثرات جایگزینى دانه کامل گندم درجیره هاى غذایى جوجه هاى گوشتى تحقیق مى کرد نتوانست نتایج کامینگ را تکرار نماید بنفلید و همکاران نیز در همین سال نتوانستند هیچ کاهشى را در بار اووسیستى در پرندگانى با جیره حاوى گندم کامل یا گندم مشاهده کنند اگرچه سنگدان ها در پرندگان تغذیه شده باگندم کامل جو نیز نتایج مشابهى به دست آمد در آزمایشى که توسط او در سال 1999 انجام گرفت با بررسى جایگزینى دانه کامل گندم کامل تغذیه مى شوند نسبت به گروه تغذیه شده با گندم آسیاب شده به مراتب اووسیست بیش ترى تولید مى کنند و وضعیت بدترى را نشان غذا روى شدت کوکسیدیوز تحقیق کرده است وى دو گروه را بر اساس جیره حاوى 50 درصد گندم موردآزمایش قرار داد یکى از جیره ها با الک mm 75/2 و دیگرى با الک mm 8 غربال شدند همه پرندگان در سن 8 روزگى یا ایمریا آلوده شدنددر پرندگان باجیره نرم آسیاب شده دونقطه اوج درگیرى با کوکسیدیوز روده باریک مشاهده شد در حالى که این مساله در مورد گروه با جیره درشت آسیاب شده شامل یک پیک آلودگى بود چگونگى آسیاب کردن جیره تقریبا هیچ اثرى روى کوکسیدیوز سکوم نداشت .